बैतडी । सुदूरपश्चिम प्रदेशको मौलिक पर्व गौरा धार्मिक पूजाआराधनासँगै सामाजिक सद्भाव साटासाट गरेर हर्षोल्लासका साथ मनाइन्छ। सुदूरपश्चिमका विभिन्न क्षेत्रका साथै देशविदेशमा रोजगारी र पेसाका सिलसिलामा रहेका सुदूरपश्चिमेलीहरूले पनि गौरामाताको पूजा गर्दै न्याउल्या र देउडा खेल खेलेर यो पर्व मनाउँछन्।
गाउँबस्तीहरूमा गौरा पर्वको चहलपहल हुँदा पनि यस पर्वको मौलिकता क्रमशः हराउँदै गएको देखिन्छ। यस पर्वमा ग्रहण गरिने प्रसाद बिरुडा(पञ्च अनाज) र दुबधागो जस्ता सामग्री भारतबाट आयात गरिन थालेका छन्। गौरामा लगाइने परम्परागत पहिरन घाँगरो (गुन्यु)र आङ्डो (चोली) को स्थानमा बनारसी सारीको प्रयोग बढ्दै गएको छ। त्यस्तै, मौलिक गहना जस्तै ठोका, पैँणा, बाला, कण्ठश्री, मुगाको माला, र चवन्नी माला हराइसकेका छन्। पर्वमा गाइने पारम्परिक मागल, फाग, र धमारी जस्ता गीतहरू पनि हराउँदै गएका छन्।
बिरुडाको आयात
पहिले गाउँमा नै उत्पादन हुने दलहन बिरुडामा प्रयोग गरिन्थ्यो। तर हाल, मास, गहत, गुरुस, र कलौँ जस्ता दलहनको उत्पादन घटेकाले भारतबाट बिरुडा आयात गर्नुपर्ने अवस्था आएको छ। उद्योग वाणिज्य सङ्घका उपाध्यक्ष खिमानन्द भट्ट का अनुसार बिरुडा मात्रै नभएर जनै र दुबधागो पनि आयात गर्नुपर्ने स्थिति बनेको छ।
पर्वको विधि
गौरा पर्वको प्रारम्भ पञ्चमीका दिन हुन्छ। व्रतालु महिलाहरू मौलिक कुवा र पँधेरामा स्नान गरी तामाको भाँडामा बिरुडा भिजाएर राख्ने गर्छन्। सप्तमीको दिनसम्म बिरुडा तयार भएपछि, त्यसलाई गौराघरमा सजाएर पूजा गरिन्छ। महिलाहरूले रातो, पहेँलो र सेतो धागो (दुबधागो) लगाएर पर्व मनाउँछन्, जसले विवाहित महिलाहरूका लागि विशेष महत्त्व राख्छ।
हराउँदै मौलिकता
गौरा पर्वमा प्रयोग गरिने सामग्री जस्तै बिरुडा, जनै र दुबधागो जस्ता वस्तुहरू आयात हुन थालेपछि पर्वको मौलिकता खलबलिन थालेको छ। **संस्कृतिविद् पण्डित ज्योतिष गणेशप्रसाद पन्त** का अनुसार, “आफ्नै मौलिक पर्व मनाउन पनि हामी भारत र चीनमा निर्भर हुनुपर्ने अवस्था दुःखद हो।”
परम्परागत गीत र नाच
सप्तमीका दिन बिरुडा पूजा सकिएपछि महिलाहरू गौरादेवीको माङ्गलिक गाथा गाएर पर्व मनाउँछन्। उनीहरू परम्परागत गीत गाउँदै गौरादेवीलाई नचाउने गर्छन्:
*“खेल खेल लोली गौरा देवी
धै तेरो खेल कसो छ?
नाच नाच गौरादेवी
धै तेरो नाच कसो छ?”*
यो पर्व महिलाहरूका लागि सामाजिक सद्भाव र आपसी प्रेमको प्रतीक हो, तर यो पर्वमा पहिलेजस्तो मौलिकता र परम्परा नदेखिनु सुदूरपश्चिमेलीहरूको संस्कृति संकटमा परेको संकेत हो।
